درمان اسکار زخم | جدیدترین پروتکل‌های درمانی 1404

درمان اسکار زخم یکی از دغدغه‌های رایج افرادی است که بعد از جوش، جراحی، سوختگی یا هر نوع آسیب پوستی با جای زخم باقی‌مانده روی پوست خود مواجه می‌شوند. اسکار یا همان جای زخم، واکنش طبیعی بدن برای ترمیم پوست آسیب‌دیده است، اما گاهی ظاهر آن ناخوشایند بوده و باعث کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود. خوشبختانه امروزه روش‌های متنوعی برای درمان جای زخم وجود دارد؛ از پمادهای خانگی و کرم‌های ترمیم‌کننده گرفته تا درمان‌های تخصصی مانند لیزر، تزریق، یا ورقه‌های سیلیکونی.

در این مقاله به بررسی علمی و دقیق انواع اسکار، علت ماندگاری آن روی پوست، و مؤثرترین روش‌های درمان اسکار (جای زخم) خواهیم پرداخت. اگر شما هم به دنبال روشی مطمئن برای از بین بردن جای زخم کهنه یا جدید خود هستید، ادامه مطلب را از دست ندهید؛ چرا که با نکات کاربردی و روش‌های تخصصی آشنا خواهید شد که می‌توانند ظاهر پوستتان را به‌طرز چشمگیری بهبود دهند.

اسکار چیست و چرا جای زخم روی پوست باقی می‌ماند؟

مفهوم “اسکار” یا به عبارت دقیق‌تر جای زخم، زمانی رخ می‌دهد که پوست ما پس از یک آسیب (مثل بریدگی، جراحت، جراحی، سوختگی یا حتی التهاب شدید) روند طبیعی ترمیم را سپری کند اما بازسازی بافت به شکل کاملاً مشابه با لایه‌ی سالم پوست انجام نشود. یعنی به‌جای ساختار کاملاً همگن و صاف، بدن ما از یک «فیبروز» یا بافت همبند جدید استفاده می‌کند که باعث می‌شود ظاهر، رنگ، بافت یا ضخامت آن ناحیه با بخش‌های اطراف متفاوت شود.
در واقع، جای زخم نشانه این است که بدن ما یک آسیب را ترمیم کرده، اما «بازسازی کامل اولیه» اتفاق نیفتاده است.

درمان انواع اسکار زخم

در این بخش به مهم‌ترین انواع اسکار می‌پردازیم، تا وقتی اصطلاحاتی مثل “کلوئید”، “هیپرتروفیک” یا “فرو رفته” می‌شنوید، بدانید دقیقاً منظور چیست.

اسکار کلوئید

اسکار کلوئید نوعی جای زخم است که تولید بافت همبند (کلاژن) در آن بسیار بیشتر از حد طبیعی بوده و بافت جدید حتی از حد مرز زخم اولیه هم فراتر می‌رود. یعنی زخم وقتی بسته می‌شود، بافت اضافی رشد می‌کند و اغلب برآمده، پهن، رنگ مایل به قرمز یا بنفش دارد و ممکن است خارش یا درد داشته باشد. این نوع بیشتر در پوست تیره‌تر، در نواحی خاص مثل سینه، پشت شانه‌ها، لاله‌ی گوش دیده می‌شود.

در درمان اسکار کلوئید، از روش‌هایی مثل تزریق استروئید، ورقه‌های سیلیکونی، لیزر، حتی پرتودرمانی یا جراحی استفاده می‌شود، اما درصد بازگشت آن بالاست.

اسکار هیپرتروفیک

این نوع اسکار نیز به‌خاطر تولید زیاد کلاژن ایجاد می‌شود، ولی تفاوتش با کلوئید این است که فراتر از مرز زخم اولیه رشد نمی‌کند. معمولاً ضخیم‌تر و برجسته‌تر از جای زخم معمولی است، ممکن است قرمز، خارش‌دار، سفت باشد، اما با گذشت زمان و مراقبت، احتمال کاهش دارد. در مقایسه با کلوئید، درمان آن کمی راحت‌تر است.

اسکار فرو رفته (آتروفیک)

در مقابل دو مورد بالا، اسکار فرو رفته یا آتروفیک زمانی رخ می‌دهد که پوست یا بافت زیرین به‌خوبی پر نشود یا تولید کافی بافت جدید نداشته باشد. مثالی که خیلی رایج است، جای زخم حاصل از جوش‌های عمیق یا التهاب‌های پوستی است که پوستی بافت طبیعی‌اش را از دست داده و به جای آن فرو رفتگی یا چاله ایجاد شده است.

درک این تفاوت‌ها بسیار مهم است چون وقتی بحث درمان جای زخم مطرح می‌شود، روش مناسب برای هر نوع متفاوت است. به عنوان مثال، درمان جای زخم ناشی از جوش (آتروفیک) با درمان جای زخم برجسته ناشی از سوختگی یا بخیه (هیپرتروفیک/کلوئید) متفاوت است.

عوامل موثر بر ظاهر نهایی اسکار

ظاهر نهایی جای زخم تا حد زیادی تحت تأثیر چند عامل مهم است: عمق زخم، سن زخم، محل زخم، نوع پوست، نحوه مراقبت بعد از آسیب. در ادامه، سه عامل مهم را با هم بررسی می‌کنیم.

عمق زخم

اگر زخم سطحی باشد (مثلاً یه خراش کوچک که فقط اپیدرم را درگیر کرده)، احتمال اینکه جای زخم بسیار کم یا نامحسوس بماند بیشتر است. اما وقتی زخم عمیق است و درم یا حتی لایه بافت زیرین را درگیر کرده، بدن مجبور است حجم بیشتری بافت جدید تولید کند که احتمال تولید کلاژن اضافی بالا می‌رود،در نتیجه احتمال ترک، فرورفتگی یا برجستگی بیشتر می‌شود. بنابراین، عمق زخم عامل کلیدی است.

سن زخم

هرچه زخم تازه‌تر باشد، احتمال اینکه جای زخم کمتر باقی بماند بیشتر است؛ زیرا بافت هنوز در حال بازسازی است و بدن  توانایی بیشتری برای ترمیم دارد. اما وقتی زخم کهنه شده باشد، یعنی بافت اسکار به بلوغ رسیده، خون‌رسانی کمتر شده، تغییرات ساختاری رخ داده، که در این صورت درمان سخت‌تر خواهد بود.

محل زخم

محل زخم نیز بسیار مهم است. مثلا پوست نواحی که تحت کشش زیاد هستند (مثل مفاصل، شانه‌ها، گردن) بیشتر مستعد تولید اسکار برجسته یا هیپرتروفیک هستند. همچنین رنگ پوست، تعداد عروق، ضخامت پوست در آن ناحیه هم متفاوت است. همچنین نقاطی که بیشتر در معرض تابش آفتاب هستند، یا بیشتر حرکت دارند، شرایط ترمیم‌شان متفاوت خواهد بود.

از بین بردن جای زخم کهنه

بسیاری از افراد با جای زخم‌هایی مواجه‌اند که سال‌هاست باقی‌ مانده‌اند؛ که ممکن است ناشی از جوش، سوختگی، جراحی یا آسیب قدیمی باشند. اگر زخم کهنه باشد، درمان کمی پیچیده‌تر است.

وقتی جای‌ زخم قدیمی شود، بافت اسکار ممکن است کاملاً تثبیت شده باشد، ضخیم شده باشد، عروق کمتری داشته باشد، سطح پوست بالا یا پایین آمده باشد یا بافت مجاورش سازگار شده باشد. بنابراین فرآیند درمان نیاز به روش‌هایی دارد که ساختار پوست را مجدداً فعال کنند. مثل لایه‌برداری، لیزر، تزریق و مراقبت های موضعی.

• لایه‌برداری شیمیایی یا درم‌ابریژن
  این روش‌ها لایه سطحی پوست را کاهش می‌دهند و موجب می‌شوند پوست جدید با ساختار بهتر به وجود بیاید. مخصوصاً برای اسکارهایی که سطحی‌تر هستند.
• پلاسمای غنی از پلاکت، میکرونیدلینگ، یا روش‌های تحریک کلاژن
  برای تقویت بازسازی پوست و کاهش ظاهر ناهمواری‌ها کمک کننده هستند.
• جراحی یا بازسازی
  زمانی که جای زخم خیلی بزرگ، برجسته، یا فرو رفته باشد، ممکن است نیاز به جراحی ترمیمی یا پیوند پوست باشد.

در نهایت، وقتی جای زخم کهنه است، هدف درمان صرفاً «حذف کامل» نیست، بلکه بهبود قابل مشاهده، کاهش قرمزی، بهبود بافت، مسطح‌تر شدن، کم‌تر شدن خارش یا درد است.

درمان‌های کلینیکی پیشرفته برای از بین بردن جای زخم

در این بخش، به راهکارهای تخصصی و کلینیکی می‌پردازیم که معمولاً زیر نظر متخصص زخم در کلینیک زخم اجرا می‌شوند. این روش‌ها برای درمان اسکارهای مقاوم به درمان خانگی، یا اسکارهایی با عمق زیاد یا برجستگی یا اختلال عملکردی طراحی شده‌اند.

لیزر درمانی

لیزر یکی از ابزارهای قوی و شناخته‌شده در درمان جای زخم است. با تابش نور یا پرتوهای خاص، پوست آسیب‌دیده تحریک به ترمیم می‌شود یا لایه‌های ناهموار حذف می‌گردد.

انواع لیزر درمانی:
لیزرهای ابلیتیو (مثلاً که لایه‌های سطحی پوست را حذف می‌کنند.
لیزرهای غیرابلیتیو یا فرکشنال که عمق کمتری دارند و با تحریک کلاژن کار می‌کنند.

استفاده از سیلیکون‌ها و تزریقات تخصصی

این نوع مراقبت برای جای زخم‌های نسبتاً جدید است؛ سیلیکون می‌تواند با ایجاد یک لایه‌ی محافظ روی اسکار، رطوبت را حفظ کند و تولید کلاژن اضافی را کنترل نماید.

تزریقات

برای اسکارهای برجسته، تزریق کورتیکواستروئید (مثلاً داخل اسکار) انجام می‌شود تا بافت ضخیم شده را کاهش دهد، خارش یا سفتی را کم کند.

سایر روش‌ها

ممکن است فیلرها (پرکننده‌ها) برای اسکارهای فرو رفته، کرایوتراپی، فشار درمانی یا جراحی بازسازی نیز استفاده شود.

در همه این روش‌ها، ارزیابی دقیق توسط متخصص  است تا مناسب‌ترین روش با کم‌ترین عوارض انتخاب شود. لازم به ذکر است که ترکیب چند روش معمولاً نتیجه بهتری می‌دهد.

مراقبت‌های خانگی و پمادهای موثر برای بهبود ظاهر اسکار

علاوه بر درمان‌های کلینیکی، مراقبت خانگی منظم نقش بسیار مهمی در بهبود جای زخم دارد.

پاکسازی ملایم پوست
بعد از اینکه زخم بسته شد، شست‌وشوی ملایم و استفاده از مرطوب‌کننده مناسب کمک می‌کند تا پوست آسیب‌دیده رطوبت لازم را داشته باشد و ترمیم بهتر انجام شود.

محافظت در برابر آفتاب
نورخورشید می‌تواند اسکار را تیره‌تر یا قرمزتر نماید چون پوست اسکار هنوز فاقد برخی محافظت‌های طبیعی است. استفاده از ضدآفتاب مناسب توصیه می‌شود.

رژیم غذایی و سبک زندگی
تغذیه مناسب، مواد غذایی حاوی ویتامین سی، پروتئین کافی، خواب مناسب و کاهش استرس می‌تواند روند ترمیم پوست را بهبود ببخشد.

اگر زخم هنوز باز است یا عفونت دارد، ابتدا باید درمان اولیه زخم انجام شود، سپس به فکر پمادهای ترمیمی باشید. در نهایت، مراقبت خانگی نیاز به ثبات دارد و نتایج معمولا طی چند ماه دیده می‌شوند. ترکیب درمان‌های کلینیکی و مراقبت خانگی بهترین نتیجه را خواهد داشت.

بهترین پماد برای از بین بردن جای زخم

انتخاب بهترین پماد یا ژل برای درمان جای زخم بستگی به: نوع زخم (برآمده یا فرو رفته)، سن زخم، محل آن، رنگ پوست، حساسیت فردی و بودجه شما دارد. اما مسائلی که در همه موارد باید مدنظر قرار گیرد عبارتند از:

ترکیبات فعال
ژل یا کرمی که حاوی سیلیکون، آلانتوئین، ویتامین ای، روغن‌های گیاهی ترمیم‌کننده، یا ترکیبات مرطوب‌کننده و ضدالتهاب باشد، انتخاب بهتری است.

فرم محصول
ژل‌ها برای پوست چرب‌تر مناسب‌تر هستند و کرم‌ها برای پوست خشک‌تر. ژل یا ورقه‌های سیلیکون باید روی پوست تمیز و خشک استفاده شود و حداقل ۱۲ ساعت در روز روی اسکار باقی بماند.

جمع بندی
درمان اسکار زخم یک فرایند زمان‌بر اما کاملاً قابل‌کنترل است. با شناخت نوع اسکار (کلوئید، هیپرتروفیک یا فرو رفته)، انتخاب روش درمانی مناسب، و مراقبت منظم می‌توان ظاهر پوست را تا حد زیادی بهبود بخشید. چه از روش‌های خانگی استفاده کنید و چه از درمان‌های کلینیکی مثل لیزر یا تزریق، استمرار و پیگیری نقش اصلی را دارند.

اگر جای زخم شما قدیمی است یا به درمان‌های خانگی پاسخ نداده، مشاوره و مراجعه به کلینیک صمدیان می‌تواند تفاوت بزرگی در درمان شما ایجاد کند. متخصص با بررسی نوع و عمق زخم، بهترین ترکیب درمانی را پیشنهاد می‌دهد تا نتیجه‌ای ایمن و مؤثر بگیرید. با شروع مراقبت اصولی از امروز، می‌توانید در چند ماه آینده پوستی صاف‌تر، هموارتر و سالم‌تر داشته باشید.

منابع:
https://www.nhs.uk/conditions/scars/
https://www.webmd.com/beauty/cosmetic-procedures-scars
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11030-scars
https://healthcare.utah.edu/cosmetic/scars
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/scars