درمان زخم سزارین | راهنمای جلوگیری از عفونت و اسکار

درمان زخم سزارین یکی از مهم‌ترین مراحل پس از زایمان است که نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت جسمی و روحی مادر دارد. زخم سزارین در واقع یک برش جراحی در ناحیه تحتانی شکم است که برای تولد نوزاد انجام می‌شود و پس از آن نیاز به مراقبت دقیق دارد تا از بروز عفونت، درد، باز شدن بخیه یا ایجاد اسکار (جای زخم) جلوگیری شود. بسیاری از مادران پس از عمل با سوالاتی مانند چگونه زخم سزارین را تمیز کنیم؟ چه زمانی بخیه‌ها بهبود می‌یابند؟ و در صورت عفونت یا باز شدن بخیه چه باید کرد؟ مواجه می‌شوند.

رعایت اصول صحیح مراقبت از زخم، انتخاب پماد مناسب، تغذیه سالم و استراحت کافی همگی در روند درمان زخم سزارین نقش کلیدی دارند. علاوه بر این، شناخت علائم هشداردهنده عفونت و مراجعه به‌موقع به پزشک، از بروز عوارضی مانند کلویید (برآمدگی زخم) یا اسکارهای ضخیم جلوگیری می‌کند. در این مقاله، با راهنمای جامع مراقبت از زخم سزارین، روش‌های خانگی و تخصصی درمان، و راهکارهای جلوگیری از عفونت و اسکار آشنا می‌شوید تا بهبودی سریع‌تری را تجربه کنید.

راهنمای کامل مراقبت از زخم سزارین در هفته‌های اول

دوران نخست پس از سزارین اهمیت ویژه‌ای دارد چون زخم تازه و حساس است و رعایت نکات مراقبتی می‌تواند جلوی عفونت، اسکار زیاد یا باز شدن بخیه را بگیرد..

در هفته اول، غالباً بیمارستان یک پانسمان ضدآب روی زخم می‌گذارد تا زخم ۴۸ ساعت تحت پوشش باشد. پس از برداشتن پانسمان اولیه، لازم است منطقه زخم همیشه تمیز و خشک نگه داشته شود و از تماس مستقیم صابون، شامپو یا کرم‌ها با خود بخیه پرهیز شود. همچنین هنگام حرکت کردن، باید مراقب باشید که به پوست و بخیه فشاری وارد نشود. لباس‌های آزاد و نرم بپوشید تا از ساییدگی جلوگیری شود.

در هفته‌های اول، ممکن است کمی درد، تورم ملایم یا قرمزی خفیف دیده شود که طبیعی هستند. اما اگر درد زیاد، قرمزی شدید، ترشح غیرعادی یا تب دارید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.

روش صحیح شست‌وشو و خشک نگه داشتن ناحیه

شست‌وشو و خشک نگه داشتن زخم نقش حیاتی در پیشگیری از عفونت دارد. برای شست‌وشو، بهتر است از آب ولرم و شامپوی ملایم استفاده کنید. صابون‌های قوی یا ژل‌هایی با ترکیبات تحریک‌کننده ممکن است اذیت کننده باشد. ناحیه زخم را با جریان ملایم آب بشویید، نه با فشار بالا و پس از شست‌وشو، با حوله یا پارچه‌ی کاملاً تمیز، به نرمی خشک کنید.
اگر اطراف زخم مرطوب بماند، ریسک رشد باکتری و عفونت بالاتر می‌رود، پس خشک نگه داشتن زخم بسیار مهم است. استفاده از پنبه‌ی خشک یا گاز استریل برای جذب رطوبت مناسب است.

نحوه‌ صحیح خوابیدن بعد از عمل سزارین

بهتر است تا چند هفته اولیه به پشت بخوابید تا فشار روی محل بخیه کاهش یابد. همچنین قراردادن بالشت زیر زانوها باعث کاهش تنش عضلانی در ناحیه شکم می‌شود. دقت کنید هنگام جابجایی یا بلند شدن، بهتر است ابتدا به پهلو بچرخید سپس بنشینید تا از کشش ناگهانی بر روی زخم جلوگیری شود.

علائم هشدار دهنده عفونت زخم (چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟)

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها بعد از عمل سزارین، عفونت زخم است. اگر زخم عفونی شود، روند بهبودی کندتر می‌شود و ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی جدی‌تر باشد. طبق مطالعات، عفونت‌های محل جراحی پس از سزارین بین ۳ تا ۱۳ درصد موارد ممکن است رخ دهد.

در صورت مشاهده هر یک از علائم، فوراً به متخصص مراجعه کنید تا مداخله به موقع انجام شود. درمان به موقع عفونت زخم سزارین نه تنها تسریع روند بهبودی را ممکن می‌کند بلکه خطر گسترش عفونت و تشکیل اسکارهای شدید یا کلویید زخم سزارین را کاهش می‌دهد.

باز شدن بخیه سزارین از بیرون

یکی از نگرانی‌هایی که ممکن است در دوران بعد از عمل سزارین پیش آید، باز شدن بخیه از سمت بیرونی است. گسستگی بخیه ممکن است ناشی از فشار، عفونت، کاهش کیفیت بافت یا حرکات نادرست مادر باشد. وقتی بخیه باز شود، لبه‌های زخم ممکن است از هم جدا شوند یا بخشی از بخیه بیرون بزند.

بخیه باز شده معمولاً با علائمی مانند درد ناگهانی بیشتر، دیده شدن بخیه در لبه زخم، ترشح بیشتر از زخم، بزرگ شدن فاصله بین لبه‌های زخمی یا مشکل در بهبودهمراه است. در صورت مشاهده این علائم لازم است پزشک محل زخم را بررسی کند، چرا که ممکن است نیاز به پاک‌سازی، بخیه مجدد یا قرار دادن پانسمان خاصی باشد. البته در موارد جزئی، ممکن است مراقبت دقیق، پانسمان استریل و پوشش مناسب کافی باشد؛ اما در صورت وجود ترشح چرکی یا علائم عفونت، مداخلات جراحی یا استفاده از آنتی‌بیوتیک ضروری است.

علائم پارگی زخم سزارین از داخل

پارگی زخم از داخل (یعنی جدایی لایه‌های عمیق‌تر مانند فاشیا یا عضله) مسئله‌ای جدی‌تر است و معمولاً با مشکلات شدیدتری همراه است. این اتفاق کمتر رخ می‌دهد، اما در صورت داشتن علائم زیر بهتر است حتما به پزشک مراجعه کنید.

علائم ممکن شامل:

• درد ناگهانی و شدید که به‌طور پیشرونده بدتر می‌شود
• تورم زیاد یا گزیدگی ناگهانی در اطراف محل عمل
• تب بالا یا علائم عفونت عمومی (لرز، ضعف، بی‌حالی)
• ترشح زیاد، چرکی یا خون زیاد
• احساس باز شدن یا ضعف ناحیه شکم
• علائم سیستمیک مثل تنگی نفس، افزایش ضربان قلب یا فشار خون تغییر یافته

پارگی داخلی ممکن است بدون نمایش بروز خارجی باشد؛ به عبارت دیگر، لبه‌های زخم بیرونی ممکن است ظاهراً سالم به نظر برسند، اما لایه‌های زیرین دچار کشیدگی یا گسستگی شده باشند. در این شرایط، انجام سونوگرافی یا معاینه پزشک الزامی است.
در نتیجه، هرگونه درد شدید و غیرمعمول یا تغییر وضعیت عمومی را نباید نادیده گرفت و باید مورد ارزیابی سریع قرار گیرد.

درمان خانگی باز شدن بخیه سزارین

اگر باز شدن بخیه به میزان کم و سطحی باشد و علائم عفونت دیده نشود، می‌توان با مراقبت‌های خانگی و تحت نظر پزشک جلوی تشدید آن را گرفت.

• تمیز نگه داشتن ناحیه
  با استفاده از آب ولرم و پنبه یا گاز تمیز ناحیه اطراف بخیه را به آرامی تمیز کنید. از صابون‌های ملایم و آنتی‌باکتریال ملایم استفاده کنید، نه شوینده‌های قوی.
• خشک کردن دقیق
  پس از شست‌وشو، محل را با تکه‌ای گاز استریل یا پارچه تمیز و نرم خشک کنید؛ مالش ندهید.
• پانسمان مناسب
  استفاده از پانسمان استریل و تنفس‌پذیر به محافظت از زخم کمک می‌کند. پانسمان را روزی یک بار یا در صورت خیس شدن تعویض کنید.
• استراحت و جلوگیری از فشار
  از ایستادن طولانی، برداشتن اشیاء سنگین و خم شدن زیاد خودداری کنید. هنگام جابجا شدن، پوست و شکم خود را با دست حمایت کنید تا فشار کمتر وارد شود.

توجه داشته باشید این روش‌ها تنها مراقبت‌های تکمیلی هستند و همواره باید تحت نظر پزشک انجام شوند، چرا که در موارد جدی‌تر باز شدن بخیه ممکن است به بخیه مجدد، پاک‌سازی یا درمان تخصصی نیاز باشد.

پماد برای جوش خوردن بخیه سزارین

در فرایند درمان زخم سزارین یا درمان زخم‌های جراحی، یکی از درمان‌های کمکی که ممکن است پزشک توصیه کند، استفاده از پمادها و کرم‌های موضعی ترمیمی است. این پمادها معمولاً شامل ترکیبات ضد عفونی‌کننده، آنتی‌بیوتیک‌های موضعی، مواد ضد التهاب یا ترکیبات تسریع‌کننده بازسازی پوست هستند.

پمادهای آنتی‌بیوتیک موضعی (مثلاً موپیروسین یا پمادهایی با پایه آنتی‌بیوتیک) گاهی توسط پزشک برای زخم‌های با خطر عفونت یا نشانه‌های ملایم تجویز می‌شوند. این پمادها می‌توانند جلوی رشد باکتری در سطح زخم را بگیرند. همچنین کرم‌هایی با ترکیبات کلاژن‌ساز یا بازسازی‌کننده پوست ممکن است در مراحل میانی به بهبودی کمک کنند.

اما توجه داشته باشید استفاده از چنین پمادهایی حتماً باید با مشورت پزشک باشد، خصوصاً که پوست اطراف بخیه حساس است و امکان تحریک یا اثرات جانبی وجود دارد.

اثر تغذیه بر بهبود زخم سزارین

برای ترمیم بافت‌ها و تولید سلول‌های جدید، بدن به پروتئین کافی، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارد. مصرف منابع پروتئینی سالم مثل گوشت کم‌چرب، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات و حبوبات به بازسازی سریع‌تر زخم کمک می‌کند.

همچنین مصرف مایعات کافی (آب، سوپ کم‌نمک) برای جلوگیری از کم آبی بدن اهمیت زیادی دارد؛ همچنین، مصرف فیبر کافی از طریق میوه و سبزیجات مانع یبوست می‌شود (یبوست می‌تواند فشار اضافی به ناحیه شکم وارد کند و روند بهبود را مختل سازد).

نقش استراحت بر بهبود زخم سزارین

پس از سزارین، بدن در وضعیت حساسی است و نیاز به استراحت برای بازسازی دارد. در هفته‌های از انجام فعالیت‌های سنگین و بلند کردن اجسام خودداری کنید. همچنین خواب خوب و منظم به ترشح هورمون‌هایی که در بازسازی بافت نقش دارند کمک می‌کند.

با تغذیه مناسب و استراحت کافی، روند بهبود زخم بهتر پیش می‌رود، خطر درمان زخم عفونت کرده کاهش می‌یابد و احتمال تشکیل اسکار یا کلوئید کمتر می‌شود.

مراقبت بعد از کشیدن بخیه سزارین

لازم است ناحیه اطراف را همچنان تمیز و خشک نگه دارید. شست‌وشو با آب ولرم ، صابون ملایم و خشک کردن با گاز استریل یا حوله نرم توصیه می‌شود. بهتر است از مالش زیاد یا تحریک پوستی ناحیه اجتناب کنید و لباس‌های نرم و آزاد بپوشید تا پوست ناحیه امکان تنفس داشته باشد.
در این مرحله ممکن است توصیه شود کرم‌های ضد اسکار یا ژل‌های سیلیکونی به مدت زمان مشخصی استفاده شوند تا جای زخم بهبود یابد.

مراقبت بعد از کشیدن بخیه با دقت، به جلوگیری از جای بخیه برجسته و اسکار جدی کمک خواهد کرد.

اسکار و جای زخم در بلندمدت

حتی وقتی زخم به ظاهر خوب شده، جای زخم (اسکار) همچنان موضوع مهمی است. نوع اسکار بستگی به عامل‌هایی مانند جنس پوست، مراقبت‌های اولیه، عفونت یا کشش روی زخم دارد.

دو نوع اسکار رایج وجود دارد:

• اسکار نرمال یا خطی
  جای زخم نازک، صاف و نسبتاً کم دیده که به تدریج محو می‌شود.
• اسکار کلوئید یا هیپرتروفیک
  برخی زخم‌ها ممکن است زیاد برجسته، قرمز، خارش‌دار یا بزرگ‌تر شوند. این حالت‌ها به‌خصوص در افرادی که سابقه کلوئید دارند احتمال دارد.

اسکار بخشی طبیعی از روند بهبود است، اما با مراقبت مناسب می‌توان ظاهر آن را به حداقل رساند.

روش‌های درمانی کلوئید و اسکار هیپرتروفیک

اگر اسکار به حالت برجسته یا کلوئیدی تبدیل شود، چند روش درمانی وجود دارد:

• ژل یا ورق سیلیکون
  یکی از روش‌های رایج برای کاهش ضخامت اسکار است؛ که استفاده منظم آن در چند ماه می‌تواند ظاهر اسکار را نرم‌تر و کم‌رنگ‌تر کند.
• تزریق کورتیکواستروئید داخل اسکار
  پزشک ممکن است به طور مستقیم کورتون را داخل اسکار تزریق کند تا التهاب و رشد بیش از حد بافت را کنترل کند.
• پانسمان‌های فشاری
  استفاده از لباس فشرده یا پانسمان با فشار ملایم به کاهش ضخامت اسکار کمک می‌کند.
• لیزر درمانی
  لیزرهای مختلف (مثل لیزر فراکشنال یا لیزر رنگی) می‌توانند با تحریک بازسازی پوست، ظاهر اسکار را بهبود بخشند.
• کرایوتراپی (انجماد)
  برای برخی اسکارها ممکن است استفاده از نیتروژن مایع کمک کننده باشد.
• جراحی ترمیمی اسکار
  در مواردی که اسکار ضخیم و آزاردهنده باشد، ممکن است پزشک تصمیم به جراحی ترمیمی بگیرد.
• پرتودرمانی موضعی (در موارد خاص)
  بعد از جراحی ترمیمی ممکن است پرتو درمانی ملایم برای پیشگیری از تشکیل دوباره کلوئید انجام شود.

انتخاب روش مناسب بستگی به محل، اندازه اسکار، وضعیت پوست و نظر پزشک دارد.

جمع‌بندی

مراقبت صحیح از درمان زخم سزارین از همان ساعات اول پس از عمل تا ماه‌ها بعد، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری از عفونت، باز شدن بخیه و کاهش اسکار دارد. در هفته‌های اول، رعایت بهداشت، خشک نگه‌داشتن زخم، حرکات کنترل‌شده و استفاده از لباس مناسب بسیار مهم‌اند.

در صورت مشاهده علائمی مثل درد شدید، قرمزی، ترشح چرکی یا تب فورا به متخصص یا کلینیک تخصصی زخم مراجعه کرده و از خود درمانی بپرهیزید.
اسکار بخشی از مسیر بهبود است، اما با استفاده از روش‌هایی مانند ژل سیلیکون، تزریق، لیزر یا حتی جراحی ترمیمی (در موارد خاص) می‌توان اسکار زخم را به حداقل رساند.

منابع:
https://www.nhs.uk/tests-and-treatments/caesarean-section/recovery/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10321345/
https://www.healthline.com/health/pregnancy/post-cesarean-wound-infection