درمان زخم‌های سوختگی | جدیدترین پروتکل‌های درمانی

درمان زخم‌های سوختگی از حساس‌ترین مراحل ترمیم پوست است و نیاز به مراقبت دقیق، آگاهی از نوع آسیب و انتخاب روش درمانی مناسب دارد. سوختگی می‌تواند در اثر حرارت، مواد شیمیایی، برق یا تابش ایجاد شود و بسته به شدت آن، از یک قرمزی ساده تا از بین رفتن کامل بافت پوستی پیش برود. تشخیص صحیح نوع سوختگی و انتخاب روش درمانی مناسب، نقش کلیدی در جلوگیری از عفونت و ترمیم کامل پوست دارد.

کلینیک صمدیان با بهره‌گیری از جدیدترین پروتکل‌های درمان زخم سوختگی، موفق شده است روند ترمیم بیماران را به‌صورت چشمگیری کوتاه‌تر کند و از عوارضی مانند عفونت و اسکارهای شدید پیشگیری نماید. در این مقاله به بررسی مراحل درمان زخم‌های سوختگی از دیدگاه علمی و تخصصی می‌پردازیم.

سوختگی چیست؟

سوختگی در واقع تخریب بخشی از پوست یا بافت زیرین آن در اثر عوامل حرارتی، شیمیایی، الکتریکی یا تابشی است. پوست به‌عنوان بزرگ‌ترین اندام بدن، وظیفه محافظت از بدن در برابر عوامل خارجی را دارد و هرگونه آسیب در این لایه می‌تواند عملکرد دفاعی بدن را مختل کند.

در سوختگی‌های سطحی معمولاً تنها لایه‌ی اپیدرم (لایه‌ی بیرونی پوست) درگیر می‌شود، اما در سوختگی‌های عمیق‌تر، لایه‌های درم و حتی عضلات و استخوان‌ها نیز ممکن است آسیب ببینند. بسته به شدت آسیب، درمان‌ها از مراقبت‌های خانگی تا جراحی‌های بازسازی گسترده متغیر خواهند بود.

انواع درجه‌بندی سوختگی و تأثیر آن بر نوع زخم

پزشکان معمولاً زخم‌های سوختگی‌ را به چهار درجه تقسیم می‌کنند که هرکدام بر اساس عمق آسیب، علائم بالینی و روش درمانی خاصی دارند. شناخت این درجات برای انتخاب درمان صحیح اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان نادرست می‌تواند باعث عفونت یا تاخیر در ترمیم زخم شود.

سوختگی درجه ۱

سوختگی درجه یک سطحی‌ترین نوع آسیب پوستی است که تنها لایه‌ی بیرونی پوست، یعنی اپیدرم را درگیر می‌کند. این نوع سوختگی معمولاً در اثر تماس کوتاه‌مدت با مایعات داغ، آفتاب‌سوختگی یا تماس با سطوح داغ ایجاد می‌شود. از آنجا که ساختارهای عمقی پوست مانند اعصاب و مویرگ‌ها درگیر نمی‌شوند، شدت درد و خطر عفونت در این نوع سوختگی پایین است.

سوختگی درجه ۲

سوختگی درجه دو از نظر شدت، یک مرحله پیشرفته‌تر از سوختگی سطحی است و علاوه بر اپیدرم، لایه‌ی دوم پوست یعنی درم را نیز درگیر می‌کند. این نوع آسیب معمولاً در اثر ریختن مایعات داغ، بخار آب، تماس طولانی با حرارت یا اصطکاک شدید ایجاد می‌شود.

این نوع سوختگی به دو دسته تقسیم می‌شود:
سوختگی درجه ۲ سطحی: فقط بخش فوقانی درم را درگیر کرده و طی ۱۰ تا ۱۴ روز بدون اسکار بهبود می‌یابد.
سوختگی درجه ۲ عمقی: به لایه‌های عمیق‌تر درم نفوذ کرده و ممکن است به جراحی یا درمان تخصصی نیاز پیدا کند.

سوختگی درجه ۳

سوختگی درجه سه از شدیدترین انواع سوختگی پوستی است که در آن، تمام لایه‌های پوست شامل اپیدرم (لایه سطحی)، درم (لایه میانی) و حتی بافت‌های چربی زیر پوست دچار آسیب می‌شوند. این نوع سوختگی معمولاً به دلیل تماس طولانی‌مدت با آتش، مایعات بسیار داغ، جریان برق یا مواد شیمیایی قوی ایجاد می‌شود.

در سوختگی درجه سه، پوست معمولاً سفید، خشک، چرمی یا قهوه‌ای تیره به نظر می‌رسد و برخلاف سوختگی‌های سطحی، ممکن است درد زیادی احساس نشود؛ چون انتهای عصبی در ناحیه آسیب‌دیده از بین رفته‌اند. با این حال، اطراف زخم معمولاً بسیار دردناک است.

سوختگی درجه ۴

سوختگی درجه چهار، شدیدترین و خطرناک‌ترین نوع سوختگی است. در این نوع، آسیب نه‌تنها پوست، بلکه عضلات، تاندون‌ها و حتی استخوان‌ها را نیز درگیر می‌کند. این سوختگی‌ها معمولاً در اثر حوادث صنعتی، برق‌گرفتگی شدید یا تماس طولانی‌مدت با شعله ایجاد می‌شوند.

تفاوت درمان زخم سطحی و زخم عمیق

درک تفاوت میان زخم‌های سطحی و زخم‌های عمیق، یکی از کلیدی‌ترین مراحل در انتخاب روش درمانی صحیح برای سوختگی است. هرچقدر عمق آسیب بیشتر باشد، احتمال عفونت، از بین رفتن بافت و باقی ماندن اسکار نیز افزایش می‌یابد. به همین دلیل درمان زخم سوختگی باید متناسب با درجه آسیب بافتی و وسعت زخم انجام شود.

درمان زخم سطحی پوست

زخم‌های سطحی معمولاً به لایه بیرونی پوست یعنی اپیدرم محدود می‌شوند و شامل سوختگی‌های درجه یک و درجه دو سطحی هستند. در این نوع آسیب، سلول‌های زنده پوست در لایه زیرین باقی می‌مانند و به‌سرعت شروع به بازسازی می‌کنند.

علائم زخم‌های سطحی پوست:
درد خفیف تا متوسط
قرمزی یا التهاب محدود
گاهی تاول‌های کوچک و سطحی
بدون از بین رفتن کامل حس پوستی

درمان زخم عمیق پوست

زخم‌های عمیق معمولاً به لایه‌های زیرین پوست یعنی درم و حتی زیرپوست، عضله یا استخوان نفوذ می‌کنند. این نوع آسیب‌ها شامل سوختگی درجه دو عمیق، درجه سه و درجه چهار هستند و معمولاً در اثر تماس طولانی با حرارت، برق‌گرفتگی یا مواد شیمیایی رخ می‌دهند.

علائم زخم‌های سطحی پوست:
از بین رفتن کامل اپیدرم و بخشی از درم
بی‌حسی در ناحیه به‌دلیل تخریب اعصاب پوستی
ترشح مایعات
رنگ پوست سفید، قهوه‌ای یا سیاه (نکروز)
احتمال بالای عفونت و التهاب شدید

عوارض زخم‌های سوختگی

زخم‌های سوختگی، به‌ویژه در درجات متوسط و شدید، تنها یک آسیب پوستی ساده نیستند؛ بلکه می‌توانند به مشکلات جدی‌تر جسمی و حتی روانی منجر شوند. شدت عوارض به عمق سوختگی، وسعت ناحیه درگیر و میزان مراقبت صحیح در مراحل درمان بستگی دارد. در ادامه مهم‌ترین عوارض سوختگی را با هم بررسی می‌کنیم.

عفونت زخم

یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین عوارض سوختگی، عفونت زخم سوختگی است. در اثر تخریب لایه‌های پوستی، سد دفاعی بدن از بین می‌رود و باکتری‌ها می‌توانند به راحتی وارد بافت شوند. از از نشانه‌های عفونت می‌توان به زخم شامل قرمزی، ترشح چرکی، بوی بد زخم، افزایش درد و تب اشاره کرد.

تشکیل اسکار یا گوشت اضافه

پس از ترمیم زخم، ممکن است پوست جدید به‌صورت برجسته و ضخیم‌تر از حد طبیعی رشد کند. این وضعیت که به آن اسکار یا گوشت اضافه گفته می‌شود، نه‌تنها از نظر ظاهری ناخوشایند است بلکه گاهی باعث کاهش انعطاف پوست یا محدودیت حرکتی در اطراف زخم می‌شود.

از بین رفتن حس پوست

در سوختگی‌های عمیق (به‌ویژه درجه ۳ و ۴)، پایانه‌های عصبی تخریب می‌شوند و فرد ممکن است برای همیشه حس لمس یا درد را در ناحیه آسیب‌دیده از دست بدهد. درمان این عارضه معمولاً طولانی‌مدت بوده و نیازمند فیزیوتراپی عصبی و بازسازی پوست است.

محدودیت حرکتی و تغییر شکل اندام

وقتی سوختگی در نواحی مفصلی یا دارای تحرک زیاد (مثل دست‌ها، آرنج یا گردن) رخ می‌دهد، پس از بهبود ممکن است پوست جمع شده و باعث محدودیت حرکتی شود. این حالت در صورت عدم توان‌بخشی مناسب ممکن است دائمی شود.
در این موارد، درمان شامل تمرینات فیزیوتراپی، کشش تدریجی پوست و گاهی جراحی ترمیمی است. 

دهیدراسیون و از دست رفتن مایعات بدن

در سوختگی‌های وسیع، پوست توانایی نگهداری مایعات بدن را از دست می‌دهد و این امر باعث کم‌آبی شدید (دهیدراسیون) می‌شود. در این حالت باید به سرعت با تزریق مایعات و سرم‌درمانی تحت نظر پزشک، وضعیت بیمار تثبیت شود.

تأخیر در ترمیم زخم

اگر پانسمان‌ها یا داروهای مورد استفاده مناسب نباشند، یا در مراحل اولیه زخم به‌درستی تمیز نشده باشد، روند بازسازی پوست کند می‌شود. در این شرایط، زخم ممکن است مزمن شود و برای ماه‌ها باز بماند. در کلینیک صمدیان، از پانسمان‌های مدرن با کنترل رطوبت و اکسیژن استفاده می‌شود تا فرآیند ترمیم سریع‌تر و بدون عارضه انجام گیرد.

درمان سوختگی درخانه

پروتکل‌های درمان در خانه یا کمک‌های اولیه، برای سوختگی‌های جزئی و سطحی (درجه ۱ و درجه ۲ سطحی) مناسب هستند. این اقدامات باید فوراً پس از وقوع آسیب انجام شوند.

خنک ‌سازی و کمپرس سرد

اولین و مهم‌ترین اقدام در سوختگی‌های جزئی، متوقف کردن فرآیند سوختگی است. این کار با استفاده از آب جاری خنک به مدت حداقل ۱۰ تا ۲۰ دقیقه انجام می‌شود. استفاده از آب خنک درد را تسکین داده و دمای پوست را پایین می‌آورد تا از عمیق‌تر شدن سوختگی جلوگیری شود. به کار بردن یخ یا آب خیلی سرد خودداری کنید، چرا که می‌تواند به دلیل ایجاد انقباض عروقی آسیب بافتی را تشدید کند.

پمادهای موضعی

پس از خنک شدن ناحیه می‌توانید از لوسیون‌های تسکین‌دهنده مانند آلوئه‌ورا یا وازلین استفاده کنید؛ هدف اصلی این پمادها، مرطوب نگه داشتن زخم، جلوگیری از خشکی و کاهش درد است.

عسل

استفاده عسل، به ویژه عسل مانوکا، به دلیل خواص ضد میکروبی و توانایی در تسریع بازسازی اپیدرم ، بیش از هر روش دیگری در درمان خانگی زخم‌های سوختگی کاربرد دارد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که عسل ممکن است زخم‌های سوختگی را سریع‌تر از سایر درمان‌های سنتی بهبود بخشد. با این حال، استفاده از عسل باید با احتیاط و مشورت با متخصص انجام شود.

درمان زخم سوختگی در کلینیک صمدیان

درمان زخم‌های سوختگی، به‌ویژه انواع متوسط تا شدید، نیازمند مراقبت تخصصی و پیگیری منظم هستند. در کلینیک صمدیان، درمان سوختگی بر اساس جدیدترین پروتکل‌های بین‌المللی و فناوری‌های نوین پزشکی انجام می‌شود تا سرعت ترمیم افزایش یافته و عوارض جانبی به حداقل برسد.

معاینه دقیق و ارزیابی عمق زخم

در مرحله اول، پزشک متخصص زخم، با بررسی ظاهری، لمس بافت و در صورت نیاز تصویربرداری، عمق و وسعت زخم را تعیین می‌کند. این ارزیابی اولیه تعیین می‌کند که زخم نیاز به درمان خانگی، پانسمان تخصصی یا جراحی دارد.

پاکسازی و دبریدمان بافت آسیب‌دیده

بافت‌های مرده و نکروتیک با روش‌های مکانیکی، آنزیمی یا جراحی سبک از محل زخم حذف می‌شوند. این مرحله باعث می‌شود تا بافت سالم زیرین بتواند به سرعت ترمیم شود و خطر عفونت کاهش یابد.

استفاده از پانسمان‌های پیشرفته

بسته به شدت زخم، از پانسمان‌های هیدروژل، فوم، پانسمان نقره‌ای و پانسمان بیواکتیو استفاده می‌شود.
این پانسمان‌ها رطوبت کنترل‌شده محل زخم را حفظ می‌کنند و از چسبندگی زخم جلوگیری می‌کنند؛ همچنین محیط مناسبی برای تکثیر سلول‌های پوستی ایجاد می‌کنند که با جلوگیری از ورود باکتری‌ها، احتمال عفونت را کاهش می‌دهند.

درمان‌های نوین ترمیمی

در زخم‌های عمیق و مزمن، روش‌های زیر به کار گرفته می‌شوند:

•  پلاسمای غنی از پلاکت (تحریک بازسازی سلولی و کلاژن‌سازی)
• ازون‌تراپی موضعی: ضدعفونی و افزایش اکسیژن‌رسانی به بافت
• لیزر کم ‌توان: کاهش التهاب، درد و سرعت‌بخشیدن به ترمیم

استفاده از داروهای ضد درد و کنترل التهاب به همراه آموزش‌های مراقبتی، به بیمار کمک می‌کند تا دوران بهبود را با راحتی بیشتری سپری کند.

اهمیت پیشگیری از عفونت در زخم‌های سوختگی

یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های درمان زخم سوختگی، کنترل و پیشگیری از عفونت است. به‌ویژه در زخم‌های درجه ۲ عمیق، درجه ۳ و درجه ۴، هرگونه ورود باکتری یا قارچ می‌تواند منجر به گسترش سریع نکروز بافت، ایجاد سپسیس (عفونت خونی) و تأخیر در ترمیم یا عدم موفقیت درمان شود.

روش‌های پیشگیری از عفونت در کلینیک صمدیان

• محیط استریل: تمام پانسمان‌ها و ابزارها به‌صورت کاملاً استریل استفاده می‌شوند.
• پانسمان‌های آنتی‌باکتریال و نقره‌ای: باکتری‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌برند و محیط مناسبی برای بازسازی پوست ایجاد می‌کنند.
• کنترل مداوم زخم: پزشکان و پرستاران، ترشحات، بوی زخم و قرمزی اطراف آن را بررسی می‌کنند تا کوچک‌ترین نشانه عفونت سریعاً شناسایی شود.
• درمان سیستمیک در صورت نیاز: آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و خوراکی در صورت مشاهده هرگونه عفونت یا ترشح چرکی تجویز می‌شوند.
• آموزش مراقبت بیمار: بیماران و همراهان آن‌ها آموزش می‌بینند چگونه محل زخم را تمیز نگه دارند و از تماس زخم با آلودگی جلوگیری کنند.

درمان اسکار سوختگی

پس از بهبود زخم سوختگی، به ویژه در سوختگی‌های درجه ۲ عمقی و سوختگی‌های شدیدتر، ممکن است اسکار یا جای زخم باقی بماند. اسکارها می‌توانند به صورت برجسته، ضخیم یا تغییر رنگ یافته باشند و گاهی باعث محدودیت حرکتی یا کاهش اعتماد به نفس شوند.

روش‌های درمان اسکار در کلینیک صمدیان

لیزر درمانی
لیزرهای تخصصی، با تحریک تولید کلاژن و بازسازی سلولی، به کاهش ضخامت اسکار و هم‌سطح شدن با پوست سالم کمک می‌کنند.
تزریق استروئید موضعی
در اسکارهای برجسته یا هایپرتروفیک، تزریق استروئید به داخل بافت اسکار باعث کاهش التهاب و نرم شدن بافت می‌شود.
پانسمان‌های فشاردهنده
پانسمان‌ها یا لباس‌های مخصوص، با ایجاد فشار یکنواخت، رشد بیش از حد بافت اسکار را کنترل می‌کنند و از تغییر شکل پوست جلوگیری می‌کنند.
ترکیب درمان‌های نوین
در کلینیک صمدیان، درمان اسکار اغلب با لیزر، پانسمان‌های نوین و مراقبت پوست مرطوب‌کننده ترکیب می‌شود تا بهترین نتیجه درمانی حاصل شود.
فیزیوتراپی و توان‌بخشی
در اسکارهایی که در نواحی مفصلی یا پرتحرک ایجاد شده‌اند، تمرینات فیزیوتراپی باعث حفظ انعطاف و عملکرد طبیعی اندام می‌شود.

جمع‌بندی

زخم‌های سوختگی از جمله آسیب‌هایی هستند که در ظاهر ساده به نظر می‌رسند اما در صورت بی‌توجهی می‌توانند منجر به عفونت، از بین رفتن بافت و حتی عوارض جبران‌ناپذیر شوند. شناخت نوع سوختگی، تشخیص عمق زخم و رعایت اصول مراقبت از پوست، اولین گام در مسیر درمان صحیح است. در سوختگی‌های سطحی، روش‌های خانگی مانند استفاده از کمپرس سرد یا پمادهای ترمیم‌کننده کافی است، اما در موارد عمیق‌تر باید از روش‌های تخصصی و کلینیکی بهره گرفت.
مراجعه زودهنگام به مراکز تخصصی اصلی ترین گام در تعیین نتیجه‌ی بلندمدت درمان است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار سوختگی شده و نیاز به درمان تخصصی یا درمان اسکار دارید، همین امروز با کلینیک زخم صمدیان تماس بگیرید.

منابع:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/burns
https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/burns/
https://www.missionhealth.org/healthy-living/blog/the-best-way-to-treat-a-burn