بهترین و سریع‌ترین درمان زخم بستر | از مراحل تشکیل تا درمان

درمان زخم بستر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در مراقبت از بیماران کم تحرک و بستری است. زخم بستر (یا زخم فشاری) زمانی رخ می‌دهد که فشاری پیوسته و طولانی‌مدت بر یک ناحیه از پوست و بافت زیرین آن اعمال شود و جریان خون به آن بخش کاهش یابد. وقتی فشار به اندازه‌ای باشد که عروق کوچک پوست و بافت زیرین آن را فشرده کند، اکسیژن و مواد مغذی کافی به سلول‌ها نمی‌رسد و در نتیجه سلول‌ها آسیب می‌بینند و می‌میرند.

به‌علاوه، عواملی مانند اصطکاک و نیروی برشی می‌توانند نقش تشدید کننده داشته باشند. به معنی اینکه پوست یا لایه رویی ممکن است به‌سبب جابه‌جایی جزئی بدن روی سطح تخت یا تشک دچار کشش شود و این باعث آسیب بیشتر داخلی شود.

یکی دیگر از عوامل زمینه‌ای مهم، رطوبت زیاد پوست است. وقتی پوست در ادرار، عرق یا ترشحات بهداشتی مرطوب شود، مقاومت آن کاهش یافته و به‌راحتی به آسیب مستعد می‌شود. همچنین تغذیه نامناسب، کاهش وزن شدید، کمبود پروتئین، ضعف عمومی، نارسایی عروقی، دیابت و شرایطی که باعث ناتوانی بیمار در حرکت مداوم می‌شود، همگی ریسک بروز زخم بستر را افزایش می‌دهند.

در بیشتر موارد، زخم بستر در نواحی استخوانی بدن ایجاد می‌شود، یعنی آن بخش‌هایی که زیر پوست فشار زیادی دارد و نسوج نرم کمتری حفاظتی دارند: پاشنه پا، پشت کمر، استخوان خاجی (ساکروم)، آرنج‌ها، کتف‌ها و بخش‌های پشت زانو و مچ‌ها.

این مقاله با استناد به منابع علمی و معتبر از جمله Mayo clinic, Cleveland clinic,  apollo hospitals تهیه و ترجمه شده است. مطالب بر پایه آخرین پژوهش‌ها و توصیه‌های متخصصین تدوین شده تا راهنمای کاملی برای شما در زمینه درمان زخم‌های فشاری باشد.

افراد مستعد زخم بستر

بسیاری از افراد به علت شرایط خاص بدنی و محیطی در معرض ابتلا به زخم بستر هستند. شناخت این گروه‌ها کمک می‌کند که مراقبت پیشگیرانه دقیق‌تر انجام شود.

کسانی که محدودیت حرکت شدید دارند
افرادی که توان حرکت مستقل ندارند یا به دلیل بیماری، شکستگی، بی‌حرکتی طولانی در تخت بستری هستند، بیشترین خطر را دارند.
بیماران بستری
در بیمارستان‌ها، به علت ضعف، بی‌حرکتی و عدم امکان تغذیه مناسب و یا مراقبت کامل، احتمال بروز زخم بستر بیشتر است.
سالمندان
پوست سالمندان نازک‌تر و کم‌کلاژن‌تر است. همچنین کاهش حجم عضلانی و چربی زیرپوستی سبب می‌شود که لایه حمایتی بین استخوان و سطح کم باشد؛ لذا فشار خیلی سریع‌تر به بافت آسیب می‌زند.
مبتلایان به بیماری‌های مزمن
بیمارات دیابتی، کسانی که بیماری عروقی، نارسایی قلبی، کم‌خونی مزمن، سوءتغذیه و اختلالات سیستم ایمنی دارند در ترمیم بافت و جریان خون مشکل دارند که ریسک زخم بستر را افزایش می‌دهد.
کسانی که کنترل دفع ندارند
بیمارانی که در کنترل ادرار یا مدفوع مشکل دارند (مانند بی‌اختیاری ادراری یا مدفوع) به علت تماس پوست با رطوبت و آنزیم‌های دفعی بیشتر مستعدند.
افراد با کاهش وزن سریع یا تحلیل بافت
کاهش توده عضلانی و چربی زیرپوستی سبب می‌شود که پوست چسبندگی کمتری داشته باشد و فشار سریع‌تر به عمق برسد.
افراد با ضعف تغذیه‌ای
پروتئین کم، کمبود ویتامین‌ها (بخصوص ویتامین سی و روی) و کمبود کالری باعث می‌شود که ترمیم بافت ضعیف شود و زخم‌ها دیرتر بهبود یابند یا مستعد پیشرفت باشند.
افراد درگیر فشار مداوم بر یک ناحیه
کسانی که مدام بر روی صندلی چرخدار نشسته‌اند یا بیمارانی که در شرایطی فشار خارجی، مانند بستن بریس قرار دارند.

طبقه‌بندی بین‌المللی زخم

یکی از مبانی کلیدی در مدیریت زخم بستر، تشخیص دقیق مرحله یا درجه زخم بستر است، زیرا درمان، متناسب با شدت زخم متفاوت خواهد بود. انجمن‌های بین‌المللی مانند و راهنمای جهانی از طبقه‌بندی چند مرحله‌ای استفاده می‌کنند.

در این طبقه‌بندی، زخم بستر به چهار مرحله (یا درجه) تقسیم می‌شود:

• درجه ۱: آسیب سطحی پوست بدون باز شدن پوست
• درجه ۲: زخم سطحی که در لایه اپیدرم/درم ایجاد شده (تاول، ساییدگی)
• درجه ۳: آسیب به بافت چربی زیرپوستی، ممکن است بافت مرده دیده شود
• درجه ۴: آسیب عمیق به ماهیچه، تاندون، استخوان یا مفصل

این طبقه‌بندی کمک می‌کند تا انتخاب روش درمانی، پیش‌بینی زمان بهبودی و برنامه مراقبتی مناسب انجام شود.

ویژگی‌های ظاهری مرحله اول

• پوست معمولاً سالم به نظر می‌رسد، ولی قرمزی یا تغییر رنگ دیده می‌شود.
• وقتی ناحیه فشار داده شود، رنگ زخم به حالت سفید یا برنگ برنمی‌گردد.
• ممکن است پوست سردتر یا گرم‌تر، سفت‌تر یا نرم‌تر نسبت به نواحی اطراف باشد.
• ممکن است درد، خارش یا سوزش وجود داشته باشد.

ویژگی‌های ظاهری مرحله دوم

• پوست ممکن است تاول بزند یا لایه سطحی پوست از بین برود.
• زخم باز و کم‌عمق است، اغلب با بستر قرمز یا صورتی.
• ممکن است ترشح شفاف یا سرم‌مانند داشته باشد.
• ناحیه اطراف ممکن است قرمز، ملتهب و حساس باشد.

ویژگی‌های ظاهری مرحله سوم

• زخم عمیق‌تر می‌شود و به بافت چربی زیرپوست می‌رسد.
• سطح زخم ممکن است شبیه چاله‌ای باشد.
• ممکن است بافت مرده (نسوج نکروتیک) دیده شود.
• ترشحات ممکن است زیاد باشد.
• مرز زخم ممکن است نامشخص شود.

ویژگی‌های ظاهری مرحله چهارم

• آسیب به لایه‌های عمیق‌تر: عضله، تاندون، استخوان یا مفصل.
• ممکن است استخوان یا تاندون در معرض دیده شود.
• بافت مرده گسترده، عفونت‌های عمقی و استخوانی محتمل است.
• ترشحات زیاد، بوی بد و سلول‌های مرده فراوان.

مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از زخم بستر

پیشگیری از زخم بستر به مراتب آسان‌تر، کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر از درمان آن است. در این بخش، اقدامات کلیدی را که باید در مراقبت از بیماران بی‌حرکت در نظر گرفت، بررسی می‌کنیم
اگر این اقدامات به دقت رعایت شوند، می‌توان به میزان قابل توجهی از بروز زخم بستر جلوگیری کرد.

اصول جابه‌جایی و تغییر وضعیت

هنگام جابه‌جایی، همیشه از کشش یا کشیدن پوست بیمار خودداری کنید. به جای آن، از لغزش با کمک ملحفه لغزنده یا افراد کمکی استفاده شود. همچنین زاویه بین بدن و تخت را تغییر دهید تا فشار توزیع شود. مثلاً تغییر از پشت به پهلو یا زاویه ۳۰ درجه نیمه پهلو می‌تواند فشار را کاهش دهد.

تشک‌های مواج و تجهیزات کمکی

تشک‌های مواج که باعث یکنواخت پخش کردن فشار می‌شوند و تشک‌های تقسیم فشار که رطوبت را کنترل کرده و فشار را کاهش می‌دهند. در صورت لزوم می‌توانید از محافظ‌های زانو/پاشنه استفاده کنید.
استفاده مناسب از این تجهیزات، همراه با تغییر وضعیت منظم و تکنیک صحیح جابه‌جایی، به طور قابل ملاحظه‌ای ریسک بروز یا پیشرفت زخم بستر را کاهش می‌دهد.

درمان زخم بستر خفیف

زخم بستر خفیف معمولاً مربوط به مراحل اولیه (درجه ۱ یا ۲) است. در این مراحل، پوست هنوز آسیب عمیقی ندارد، بنابراین درمان نسبتاً ساده‌تر و با درصد موفقیت بالاتر است.

اقدامات عمومی:

• حذف فشار: مهم‌ترین اقدام این است که فشار از ناحیه آسیب‌دیده برداشته شود؛ یعنی تغییر وضعیت مکرر، استفاده از تشک حمایتی و محافظت از ناحیه آسیب‌پذیر.
• مراقبت از پوست: پوست اطراف زخم باید تمیز و خشک نگه‌داشته شود. از محصولات ملایم برای شستشو استفاده کنید (مانند سرم فیزیولوژی یا محلول نمکی).
• پانسمان ملایم: در زخم‌های باز سطحی از پانسمان‌هایی مانند هیدروکلوئید، فوم، هیدروژل و پانسمان‌های جذب‌کننده استفاده می‌شود. این پانسمان‌ها کمک می‌کنند محیط مرطوب مناسب حفظ شود.
• کرم‌ها و پمادهای موضعی: استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک (در صورت وجود عفونت مشکوک)، کرم‌های ترمیمی یا ژل‌های تسهیل‌کننده بازسازی پوست.
• تغذیه مناسب: تأمین پروتئین کافی، ویتامین‌ها و عناصر مؤثر در ترمیم بافت ضروری است.
• نظارت و ثبت وضعیت: روند بهبود زخم باید روزانه بررسی شده و مستندسازی شود. اگر پس از چند روز پیشرفتی دیده نشود، باید به متخصص زخم ارجاع داد.

در این مرحله، اغلب نیازی به روش‌های پیشرفته یا جراحی نیست، مگر اینکه عفونت یا پیشرفت آن سریع رخ داده باشد. با مراقبت دقیق، زخم خفیف معمولاً طی چند روز یا هفته بهبود می‌یابد.

درمان زخم بستر عمیق

برای زخم‌های عمیق (معمولاً مراحل ۳ و ۴) درمان پیچیده‌تر است و نیاز به ترکیبی از رویکردهای پزشکی، جراحی و مراقبت تخصصی دارد.

• دبریدمان (برداشتن بافت مرده):
  حذف بافت نکروتیک یا مرده برای تسهیل ترمیم. روش‌ها شامل دبریدمان جراحی، مکانیکی، شیمیایی یا با کمک روش‌های مکانیکی مانند آبیاری فشار بالا است.
• استفاده از پانسمان پیشرفته:
  پانسمان‌هایی مانند پانسمان‌های مدول‌کننده پروتئاز، پانسمان حاوی نانوذرات (نانو نقره، نانو زینک) که خواص ضدباکتری و ضدالتهاب دارند.
• درمان با فشار منفی (ایجاد خلأ کنترل‌شده):
  برای تخلیه ترشحات و تحریک تشکیل بافت جدید.
• جراحی ترمیمی:
  در موارد گسترده، ممکن است نیاز به پیوند پوست یا استفاده از فِلاپ باشد؛ یعنی بافت سالم از ناحیه دیگر بدن به زخم منتقل شود.
• درمان‌های کمکی و پیشرفته:
  اکسیژن‌درمانی یا اکسیژن موضعی، سلول‌درمانی / درمان با رشد دهنده‌های سلولی و استفاده ازلیزر کم‌توان، روش‌های نوین مانند ژل‌های هیدروژل مهندسی‌شده، هیدروژل‌های فعال، پانسمان‌های بیولوژیک
• کنترل عفونت:
  اگر نشانه‌ عفونت وجود داشته باشد بایستی آنتی‌بیوتیک سیستمیک یا موضعی تجویز شود، و پانسمان‌های ضدباکتری به کار روند.
• نظارت دقیق و ارزیابی منظم:
  ثبت وضعیت زخم، عکس‌برداری مستمر، ارزیابی بهبود و تغییر استراتژی در صورت عدم پاسخ.

درمان زخم بستر در منزل

زخم‌های بستر خفیف و متوسط را می‌توان با نظارت پزشک و پرستار در منزل درمان کرد. در این روش ابتدا متخصص زخم وضعیت بیمار را ارزیابی کرده و نوع پانسمان و فواصل تعویض آن را مشخص می‌کند. تغییر منظم وضعیت بدن (هر دو ساعت)، شست‌وشوی ملایم با سرم فیزیولوژی، استفاده از مرطوب‌کننده یا محافظ پوست، تغذیه سرشار از پروتئین و ویتامین، و رعایت بهداشت هنگام تعویض پانسمان از اصول اصلی مراقبت در خانه هستند.

استفاده از پانسمان‌های مناسب مانند فوم یا هیدروکلوئید، تشک مواج و وسایل کاهش فشار نیز به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند. پرستاران بیمار باید آموزش دیده باشند تا تغییر وضعیت، پانسمان و ثبت روند بهبودی را به‌درستی انجام دهند و در صورت پیشرفت زخم یا بروز عفونت، فوراً بیمار به مراکز تخصصی ارجاع داده شود.

بهترین و سریع‌ترین درمان زخم بستر

در ادبیات پزشکی عبارت “بهترین و سریع‌ترین درمان” می‌تواند گمراه‌کنندهاشتباه باشد؛ چرا که درمان بستگی به مرحله زخم، وضعیت عمومی بیمار و عوامل زمینه‌ای دارد. اما می‌توان گفت ترکیبی از روش‌هایی که شواهد بیشتری از اثربخشی دارند و در سریع‌ترین زمان ممکن باعث بهبود می‌شوند، عبارت‌اند از: دبریدمان، پانسمان‌های پیشرفته، پانسمان‌های ضد باکتری، فشار منفی، درمان‌های نوین و استفاده از پماد‌های ضد باکتری.

درمان زخم بستر در کلینیک صمدیان

در کلینیک زخم صمدیان درمان زخم بستر به‌صورت تخصصی و با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های علمی و تجهیزات پیشرفته انجام می‌شود. در این مرکز ابتدا وضعیت زخم و سلامت عمومی بیمار به‌طور دقیق ارزیابی شده و سپس برنامه درمانی اختصاصی شامل پاک‌سازی بافت مرده، کنترل عفونت، استفاده از پانسمان‌های نوین (نانو، هیدروکلوئید، فوم و ضدباکتری)، لیزر تراپی، اوزون‌تراپی و سایر روش‌های ترمیمی اجرا می‌شود.
همچنین در کلینیک، مشاوره تغذیه و آموزش اطرافیان بیماربرای پیشگیری از بازگشت زخم ارائه می‌گردد. تیم درمانی متشکل از متخصصین آموزش‌دیده با هدف بهبود سریع‌تر، کاهش درد و جلوگیری از عوارض بعدی فعالیت می‌کنند تا بیماران در کوتاه‌ترین زمان ممکن به زندگی عادی بازگردند.

جمع‌بندی

زخم بستر (یا زخم فشاری) یکی از مشکلات جدی در بیماران کم‌تحرک است که اگر به موقع پیشگیری یا درمان نشود، می‌تواند باعث عوارض جدی همچون: عفونت موضعی و سیستمیک، از دست دادن بخش بیشتری از بافت سالم، کاهش کیفیت زندگی و درد مزمن، هزینه‌های مراقبتی بسیار بیشتر، اختلالات عملکردی و ناتوانی، زخم‌های ثانویه یا زخم باز جدید و … شود.به همین دلیل، هرگونه علائم زخم بستر باید جدی گرفته شود و درمان به موقع و کامل انجام شود.

تشخیص مرحله زخم و انتخاب روش درمان مناسب نقشی حیاتی در بهبود کامل دارد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با زخم بستر مواجه هستید، توصیه می‌شود برای بررسی دقیق و دریافت جدیدترین روش‌های درمانی به کلینیک زخم صمدیان مراجعه کنید تا با مراقبت تخصصی، روند ترمیم به‌صورت اصولی و سریع انجام شود