انواع زخم‌های مزمن | علائم اولیه و درمان آن

انواع زخم‌های مزمن شامل زخم‌های دیابتی، زخم فشاری، زخم وریدی و زخم شریانی هستند که برخلاف زخم‌های معمولی، روند ترمیم طبیعی در آن‌ها متوقف شده است. این زخم‌ها معمولاً به دلیل کاهش جریان خون، عفونت‌های مزمن یا بیماری‌های زمینه‌ای به‌وجود می‌آیند و در صورت درمان نکردن به‌موقع، ممکن است باعث عوارض جدی و حتی تخریب بافت شوند.
به طور کلی، اگر زخم طی ۴ تا ۱۲ هفته تحت مراقبت‌های استاندارد (تمیز کردن، پانسمان، کنترل عفونت) شروع به بهبود نکند، از حالت حاد عبور و به مرحله مزمن ورود کرده است.

دلایل متعددی باعث مختل شدن روند بهبودی می‌شود؛ که مشکلات گردش خون، دیابت، نقص ایمنی، فشار مداوم، عفونت مزمن و بیوفیلم‌های میکروبی تنها برخی از آن‌ها هستند. بنابراین، وقتی از «درمان زخم‌های مزمن» صحبت می‌کنیم، منظورمان مجموعه‌ای از مداخلات پزشکی، جراحی، پانسمان‌های پیشرفته، مدیریت عفونت و تقویت شرایط محلی زخم است که هدف آن بازگرداندن روند طبیعی ترمیم بافت آسیب‌دیده و جلوگیری از عود است.

انواع زخم‌های مزمن

زخم‌های مزمن را می‌توان بر اساس علت زمینه‌ای، محل و مکانیسم بیماری‌شان دسته‌بندی کرد. در ادامه رایج‌ترین انواع زخم مزمن را معرفی می‌کنم:

زخم‌های وریدی
یکی از شایع‌ترین انواع زخم مزمن، زخم‌های وریدی هستند که در اندام تحتانی، خصوصاً ساق پا ظاهر می‌شوند. علت اصلی آنها نارسایی وریدی، برگشت خون به عقب در سیستم وریدی و فشار زیاد در دیواره‌های عروقی است. این زخم‌ها معمولاً سطحی، همراه با تورم، تغییر رنگ پوست و ترشحات زیاد هستند.

زخم‌های شریانی
در این حالت، به دلیل کاهش جریان خون شریانی، بافت‌ها اکسیژن و مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند. این زخم‌ها غالباً عمیق‌تر هستند و در انتهاهای اندام (مثلاً پاها، انگشتان) دیده می‌شوند.

زخم‌های دیابتی
در افراد مبتلا به دیابت، ترکیبی از نوروپاتی (اختلال عصبی) و اختلال گردش خون فرصتی فراهم می‌کند تا زخم‌ها به‌راحتی ایجاد شوند و التیام نیابند. این نوع زخم یکی از چالش‌های بزرگ در درمان زخم مزمن است.

زخم فشاری یا زخم بستر
هنگامی که فشار طولانی‌مدت بر روی پوست و بافت زیرین وارد شود (مثلاً در افراد کم‌تحرک یا بستری در تخت)، زخم‌هایی به نام زخم بستر شکل می‌گیرد که اگر به موقع مدیریت نشود، مزمن می‌شود.

زخم‌های جراحی
گاهی یک زخم جراحی علیرغم بسته شدن اولیه، دوباره باز می‌شود یا بهبود نمی‌یابد. در صورت عدم بهبودی، ممکن است به یک زخم مزمن تبدیل شود.

دلایل اصلی توقف فرآیند ترمیم زخم

توقف در فرآیند ترمیم زخم یکی از مشکلات شایع در بیماران مبتلا به زخم‌های مزمن یا زخم‌های مقاوم به درمان است. در حالت طبیعی، زخم‌ها در چند هفته بسته می‌شوند؛ اما وقتی ترمیم بیش از چهار تا شش هفته طول بکشد یا به‌طور کامل متوقف شود، نشان‌دهنده‌ی اختلال در مراحل طبیعی ترمیم است. مهم‌ترین دلایل توقف ترمیم زخم معمولاً ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، سیستمیک و محیطی هستند که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

حضور بیوفیلم و عفونت خاموش

یکی از چالش‌های بزرگ در درمان زخم‌های مزمن بیوفیلم میکروبی است. بیوفیلم یعنی تجمع میکروب‌ها (باکتری‌ها، قارچ‌ها) بر روی سطح زخم در یک ماتریکس مخاط‌ مانند که آن‌ها را از حملات سیستم ایمنی و دارو محافظت می‌کند. تصور می‌شود که اکثر زخم‌های مزمن حاوی بیوفیلم هستند و این یکی از عوامل اساسی مقاومت به درمان است.

زمانی که بیوفیلم روی سطح زخم شکل گرفته باشد، درمان‌های آنتی‌بیوتیکی متداول به سختی اثرمی‌کنند مگر این که همراه با روش‌های جداسازی فیزیکی یا شیمیایی بیوفیلم همراه شوند.

کمبود اکسیژن و تغذیه نامناسب

موضوع دیگر کمبود اکسیژن (هیپوکسی موضعی) است؛ در زخم‌های مزمن، بافت نزدیک زخم ممکن است به دلیل نقص عروقی یا فشار مداوم، نتواند به اندازه کافی اکسیژن دریافت کند. اکسیژن کافی برای تولید انرژی سلولی، سنتز کلاژن و عملکرد سلول‌های ایمنی ضروری است.

در نتیجه، درمان زخم مقاوم به درمان باید شامل استراتژی‌هایی باشد که بیوفیلم را بشکنند یا کاهش دهند، اکسیژن‌رسانی را بهبود بخشند و شرایط تغذیه‌ای (سیستمیک و موضعی) را تقویت کنند.

علائم اولیه وعلائم ثانویه زخم مزمن

تشخیص به‌موقع علائم زخم مزمن یا مقاوم، امکان مداخله زودتر را فراهم می‌کند و از پیشرفت وضعیت پیشگیری می‌کند. در ادامه با هم علامت‌های اولیه و سپس علائم ثانویه زخم مزمن را بررسی می‌کنیم:

علائم اولیه زخم مزمن

در مراحل ابتدایی، زخم معمولاً بهبود قابل‌توجهی طی چند هفته نشان نمی‌دهد و علی‌رغم پانسمان یا مراقبت خانگی، اندازه یا عمق آن کاهش نمی‌یابد. افزایش ترشحات چرکی یا بدبو، قرمزی و التهاب در اطراف زخم، احساس سوزش یا درد مداوم از دیگر نشانه‌های آغاز مزمن شدن زخم هستند.
گاهی پوست اطراف زخم رنگ غیرطبیعی به خود می‌گیرد یا متورم می‌شود، و بافت سطح زخم خشک یا بیش از حد مرطوب می‌شود. همچنین لبه‌های زخم صاف و براق نمی‌شوند و اپی‌تلیزاسیون (رشد پوست جدید) اتفاق نمی‌افتد، که نشان‌دهنده توقف روند ترمیم است.

علائم ثانویه زخم مزمن

در این مرحله، معمولاً بستر زخم دارای بافت مرده (به رنگ زرد یا خاکستری) است و ممکن است نواحی نکروزی سیاه‌رنگ نیز دیده شود. بوی نامطبوع، ترشحات زیاد یا تغییر رنگ پوست اطراف، نشانه‌ی حضور عفونت مزمن یا بیوفیلم میکروبی است.
عمق زخم افزایش یافته و گاهی تونل یا حفره‌هایی در بافت زیرین تشکیل می‌شود. اگرچه ممکن است در ظاهر التهاب کمتر شود، اما ترمیم واقعی متوقف شده و بافت گرانولاسیون سالم دیده نمی‌شود. در این مرحله، حتی پس از بهبود نسبی، زخم می‌تواند دوباره باز شود یا پیشرفت آن متوقف گردد.

ظاهر زخم مزمن چه رنگی است؟

مشاهده رنگ زخم و بافت‌های پیرامون آن یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیص و طبقه‌بندی وضعیت زخم است.

معمولاً ترکیبی از رنگ‌ها در بستر زخم دیده می‌شود، مثلاً لبه‌ای قرمز، وسط زرد و بخش‌هایی تیره. یک زخم مزمن اغلب در طول زمان تثبیت شده و پیشرفتی ندارد، پس مشاهده تغییر رنگ، کاهش نواحی زرد یا سیاه و افزایش مناطق قرمز، می‌تواند نشان‌دهنده روند بهبود باشد.

استراتژی‌های تخصصی کلینیک برای درمان زخم‌های مقاوم

در زخم‌های مقاوم به درمان، درمان‌های معمول کافی نیستند. یک کلینیک تخصصی باید از استراتژی‌های چندوجهی و پیشرفته استفاده کند تا موانع ترمیم را از بین ببرد. در ادامه چند روش کلینیکال پیشرفته در کلینیک صمدیان را با هم بررسی می‌کنیم.

• دبریدمان هوشمند
  حذف بافت مرده یا آلوده به بدنه زخم به روش‌هایی دقیق، کم‌خطر و با حفظ بافت زنده. شامل دبریدمان جراحی، هیدروسرجری، لیزر، دبریدمان اولتراسونیک یا روش‌های مکانیکی کنترل‌شده است. در درمان‌های زخم مزمن، دبریدمان مداوم به دفع بیوفیلم و بهبود بستر کمک می‌کند.
• پانسمان‌های نوین
  استفاده از پانسمان‌های فعال مانند پانسمان‌های عامل رشد پانسمان کلاژنی، پانسمان حاوی نقره یا آنتی‌میکروب‌ها، پانسمان اسمزی، پانسمان‌های هیدروژل یا هیدروکلوئید. این پانسمان‌ها می‌توانند رطوبت متعادل را حفظ کرده، ترشح اضافی را کنترل کنند و محیط مناسب برای سلول‌ها فراهم آورند.
• تحریک رشد سلولی با روش‌های نوین
  روش‌هایی مانند درمان با فشار منفی اکسیژن موضعی یا سیستمیک (از جمله اکسیژن‌های تحت فشار یاو فتو درمانی آنتی‌میکروبی در مطالعات جدید نشان داده‌اند که می‌توانند روند التیام را تسریع کنند.

برای درمان موفق، معمولاً ترکیبی از روش‌ها استفاده می‌شود: دبریدمان، پانسمان مناسب، کنترل عفونت، تأمین اکسیژن و بازسازی بافت همزمان. هر جلسه درمان باید بر اساس پاسخ زخم تنظیم شود.

درمان زخم مزمن چند ماه طول می‌کشد

زمان لازم برای درمان زخم مزمن کاملاً به عوامل متعددی وابسته است: شدت آسیب، اندازه و عمق زخم، علت زمینه‌ای (دیابت، نارسایی وریدی یا شریانی)، وضعیت تغذیه‌ای بیمار، رعایت مراقبت پزشکی و انتخاب روش درمان. اما در عمل، درمان زخم مزمن اغلب چند ماه تا حتی بیش از یک سال به طول می‌انجامد.
در برخی مطالعات، زخم‌هایی که پس از ۴ تا ۱۲ هفته بهبود نیافته‌اند را مزمن می‌دانند و پس از این نقطه ممکن است چندین دوره درمان تخصصی نیاز باشد.

در شرایط پیچیده‌تر (بافت نکروزی گسترده، عفونت مقاوم، اختلال جریان خون)، ممکن است درمان کلینیکی تا ۶ ماه یا بیشتر ادامه یابد. در مواردی نیز ممکن است نیاز به پیوند بافت یا گرافت پوست باشد که زمان بهبودی را بیشتر می‌کند.

جمع‌بندی

درمان زخم‌های مزمن و مقاوم به درمان، یک فرآیند چندمرحله‌ای و دقیق است که نیاز به بررسی تخصصی، مداخلات هدفمند و پیگیری منظم دارد. برخلاف زخم‌های ساده و سطحی، این نوع زخم‌ها معمولاً به دلیل وجود عوامل زمینه‌ای مانند دیابت، نارسایی عروقی، فشار مداوم، بیوفیلم میکروبی و کمبود اکسیژن بافتی، خودبه‌خود ترمیم نمی‌شوند؛ بنابراین درمان مؤثر آن‌ها تنها زمانی ممکن است که علت اصلی شناسایی و به‌صورت همزمان با مراقبت موضعی برطرف شود.

هرچند درمان زخم مزمن ممکن است ماه‌ها زمان ببرد، اما تجربه نشان داده است که با اجرای یک برنامه درمانی کلینیکال و منظم، بیش از ۸۰٪ بیماران بهبودی قابل توجهی پیدا می‌کنند. نادیده گرفتن این نوع زخم‌ها می‌تواند منجر به عفونت عمیق، نکروز بافت، گانگرن یا حتی قطع عضو شود.

اگر زخم شما بیش از ۴ هفته است که بهبود نیافته یا ترشحات و بوی ناخوشایند دارد، توصیه می‌شود به کلینیک تخصصی زخم صمدیان مراجعه کنید تا با ارزیابی دقیق، از روش‌های نوین مانند دبریدمان هوشمند، پانسمان فعال و اکسیژن‌تراپی استفاده شود. تشخیص زودهنگام، نجات بافت و حفظ عضو را تضمین می‌کند.

منابع:

https://www.usz.ch/en/disease/chronic-wounds/
https://www.healogics.com/wound-care-patient-information/common-chronic-wounds/
https://www.health.gov.au/our-work/cwcs
https://en.wikipedia.org/wiki/Chronic_wound